هیپوکلریت سدیم چیست و چه کاربردهایی دارد ؟

هیپوکلریت سدیم چیست و چه کاربردهایی دارد ؟

• بازدید:1238
• کامنت:0
• یک شنبه, 12 دی 1400

مقدمه

هیپوکلریت سدیم که تحت عناوین آب ژاول، وایتکس یا همان مایع سفیدکننده نیز شناخته می شود، ترکیبی شیمیایی بوده و فرمول آن NaClO می باشد. این محلول، رقیق بوده و رنگ آن سبز مایل به زرد است و از آن به عنوان ماده ضدعفونی کننده و سفیدکننده خانگی استفاده می کنند. ترکیب هیپوکلریت سدیم در حالت محلول ناپایدار است، به راحتی تجزیه می شود و عنصر اصلی سازنده اش یعنی کلر را آزاد می کند. این محلول، قدیمی ترین و مهم ترین سفیدکننده حاوی کلر می باشد. این ماده با وجود اینکه به راحتی در دسترس همه قرار دارد، اما دارای خواصی چون خورندگی و ایجاد بخارات سمی در صورت ترکیب شدن با موادی چون اسیدها و آمونیاک می باشد، که همین موضوع ممکن است سلامتی افراد را تهدید کند.

کاربردهای هیپوکلریت سدیم

کاربرد خانگی

سفیدکننده های خانگی محلول هایی حاوی 2 الی 8 درصد هیپوکلریت سدیم هستند که با هدف کاهش سرعت تجزیه، هیدروکسید سدیم به آنها اضافه می شود. کاربرد اصلی این ماده در از بین بردن انواع لکه های ایجاد شده روی ظروف و لباس (مثلاً لکه چای) می باشد. از هیپوکلریت سدیم همچنین در شوینده های لباس و به عنوان پاک کننده سطحی مورد استفاده قرار می گیرد. خواص سفیدکنندگی و خورندگی این محلول ناشی از اکسیداسیون و هیدرولیز (همان صابونی شدن) می باشد. لکه ها و آلودگی هایی که در معرض هیپوکلریت سدیم قرار می گیرند، در آب حل شده و غیرفرّار می شوند. در نتیجه، رفع لکه و آلودگی به آسانی اتفاق می افتد. مایعات حاوی هیپوکلریت سدیم همچنین به عنوان تمیزکننده و ضدعفونی کننده ی حمام و توالت نیز استفاده می شوند.

کاربرد بهداشتی و درمانی

محلول آب ژاول، بسته به نوع مصرف با درصد های معین با آب حل شده و خاصیت ضد میکروبی از خود نشان می دهد. این محلول در مراکز بهداشتی و درمانی کاربرد دارد. محلول کلرین قوی، محلول 0.5 درصد هیپوکلریت است و برای ضدعفونی کردن بدن (قسمت هایی که با ترشحات بدن آلوده شده اند)، مورد استفاده قرار می گیرد. محلول کلرین ضعیف، محلول 0.05 درصد هیپوکلریت است که برای شستن دست ها استفاده می شود. این محلول معمولاً با گرانول های هیپوکلریت سدیم تهیه می گردد.
محلول های هیپوکلریت سدیم با غلظت های 0.5 تا 5.25 درصد، ارگانیسم های بیماری زا را کاملاً از بین می برند. این ماده در غلظت های کم بافت های مرده را حل می کند و در غلظت های بالاتر، بافت های حیاتی و گونه های باکتریایی را حل نموده و از بین می برد.

کاربرد صنعتی

این محلول همچنین در صنایع کاغذ و خمیر کاغذ، مواد شوینده و نساجی، به عنوان ماده سفیدکننده استفاده می شود. از آن به عنوان ماده اکسید کننده برای محصولات ارگانیک نیز بهره می برند. این ماده به منظور پالایش محصولات نفتی در صنعت پتروشیمی کاربرد دارد. مقادیر زیادی از آن به عنوان ضدعفونی کننده در تصفیه آب، فاضلاب و تجهیزات بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.
آب ژاول در ضدعفونی کردن تجهیزات آماده سازی مواد غذایی، فرآوری میوه و سبزیجات، تولید گوشت، پرورش قارچ، تولید شربت و فرآوری ماهی به وفور استفاده می گردد.

خطرات و عوارض هیپوکلریت سدیم

محلول هایی که حاوی بیش 500 پی.پی.ام کلر هستند، در مواجهه با بعضی فلزات، آلیاژها و بسیاری از ترموپلاستیک ها خواص خورندگی از خود نشان می دهند و به سرعت باید برطرف گردند. به همین دلیل، در ادامه ی استفاده از این محلول ها، از اتانول استفاده می شود.
ترکیب این محلول با آمونیاک منجر به تولید بخاری سمی و خطرناک شده و می تواند منجر به مشکلات تنفسی و خفگی گردد. همچنین تماس هیپوکلریت سدیم با پوست (بسته به غلظت آن) می تواند موجب تحریک خفیف یا سوختگی شدید شود. در صورت تماس این ماده با پوست یا چشم، محل تماس بلافاصله باید با آب فراوان شستشو داده شود. در صورت استنشاق گازهای این محلول، محل باید سریعاً ترک شود و فرد به دنبال هوای تازه باشد و حتی در مواردی بایستی از کپسول اکسیژن استفاده نمود.

تجهیزات تولید، نگهداری و حمل هیپوکلریت سدیم

در ساخت تجهیزات تولید، نگهداری و حمل این ماده الزاماتی وجود دارد که با تکیه بر آنها، کیفیت بالا با راندمان حداکثری حاصل خواهد شد. به عنوان مثال در ساخت این تجهیزات، فولاد کربنی گزینه ای شکست خورده محسوب می شود، زیرا مقاومت کافی در برابر هیپوکلریت سدیم ندارد. از طرفی، انواع ورق استیل (به عنوان مثال ورق استیل 316 و 317) در مقابل هیپوکلریت سدیم قلیایی با غلظت حداکثر 0.3 درصد کلر مقاوم هستند. در غلظت های کلر تا حدود 3 درصد، بایستی به جای ورق استیل از فولادهایی با عناصر آلیاژی بیشتر استفاده کرد. علی رغم مقاومت بالای ورق استیل 316 در مقابل خوردگی های ناشی از کلر، انواع خوردگی حفره ای و شیاری در این آلیاژها ممکن است رخ دهد.
در بحث مدیریت هزینه، قیمت ورق استیل 316 نسبت به گریدهای پرآلیاژ مناسب تر است. البته این موضوع زمانی توجیه دارد که از این آلیاژ -همانطور که قبلاً نیز اشاره شد- در ساخت تجهیزات مورد نیاز در برابر هیپوکلریت سدیم با غلظت کلر کمتر از 0.3 درصد استفاده شود. آلیاژهای نیکل دار مانند نیکل 200 و مونل 500 نیز در برابر محلول های هیپوکلریت سدیم با غلظت حداکثر 0.3 درصد کلر مقاومند، اما نکته اینجاست که قیمت این آلیاژها نسبت به قیمت ورق استیل 316 بسیار گران تر است.